Ιρλανδοί Φιλέλληνες και Ελληνική Επανάσταση (και μια αντίστροφη πορεία)

 Γράμμα του Παντελή Γουλάρα από το Δουβλίνο

Το τεύχος αρ. 27, Μαρτίου 2021 στο οποίο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το παρακάτω κείμενο

    Ξεκινώντας να καταπιαστώ με το θέμα του τίτλου, δεν είχα ιδέα αν υπήρξαν Ιρλανδοί Φιλέλληνες που συμμετείχαν ή βοήθησαν στην επανάσταση του 21 και στον απελευθερωτικό αγώνα. Η κοντινότερη εικόνα Ιρλανδού Φιλέλληνα που είχα στο μυαλό μου, ήταν μια φωτογραφία του Ιρλανδού συγγραφέα Oscar Wilde με φουστανέλα. Όμως ο Wilde γεννήθηκε περίπου 30 χρόνια μετά την επανάσταση και η επίσκεψή του στην Ελλάδα, έγινε περίπου 50 χρόνια μετά απ' αυτήν.

    Κάποια στιγμή μελετώντας τα μνημεία του Δουβλίνου, έπεσα πάνω στο άγαλμα του ποιητή Thomas Moore. Ο Moore, αδελφικός φίλος του Byron, μοιράζονταν μαζί του την αγάπη του για την Ελλάδα, η οποία μάλιστα ήταν πολύ εμφανής και στα λογοτεχνικά του έργα. Όχι άδικα χαρακτηρίζονταν από τους Ιρλανδούς ως ο Ανακρέων Moore. Παρά την επιθυμία του όμως δεν κατόρθωσε να ακολουθήσει τον Byron στο ταξίδι του στη χώρα μας, μένοντας πίσω και οριζόμενος από τον μεγάλο Φιλέλληνα ποιητή ως ο εκτελεστής της λογοτεχνικής του διαθήκης.

Ο Oscar Wilde με φουστανέλα

    Προκειμένου να αποφύγω το αδιέξοδο στην έρευνά μου, έπρεπε να κάνω μια απλή παραδοχή. Ότι η Ιρλανδία την εποχή εκείνη, αποτελούσε τμήμα της Αγγλικής (ή Βρετανικής) αυτοκρατορίας και οι όποιοι Ιρλανδοί Φιλέλληνες, θα αναφέρονταν στην ιστορία, είτε ως Άγγλοι είτε ως Βρετανοί. Ακόμη περισσότερο, δεδομένου ότι παντού στον κόσμο, ο κύκλος των φιλελλήνων βρίσκονταν ανάμεσα στην ελίτ των διανοουμένων επηρεασμένων από την κλασσική Ελληνική γραμματεία ή των στρατιωτικών, θαυμαστών της στρατιωτικής και πολεμικής τακτικής των Αθηναίων του Μιλτιάδη και του Θεμιστοκλή, των Σπαρτιατών του Λεωνίδα και του Παυσανία, των Θηβαίων του Πελοπίδα και του Επαμεινώνδα και των Μακεδόνων του Φίλιππου και του Αλέξανδρου, το ίδιο υπέθεσα ότι θα συνέβαινε και στην περίπτωσή μας. Αυτό βέβαια σήμαινε ότι, πιθανότατα, θα συμμετείχαν στο πολιτικό και στρατιωτικό γίγνεσθαι της Βρετανίας, έχοντας ασπασθεί ίσως και την κυριαρχούσα θρησκευτική λατρεία στη Βρετανία, την Αγγλικανική, όταν η πλειοψηφία των Ιρλανδών ήταν Καθολικοί.

    Η παραπάνω παραδοχή έκανε πιο συγκεκριμένη και πιο εύκολη την αναζήτηση στοιχείων. Έτσι προέκυψαν πλέον των 20 Ιρλανδοί Φιλέλληνες, οι περισσότεροι εξ αυτών Αγγλικανοί, χωρίς να λείπουν και οι Καθολικοί μεταξύ αυτών.

Το άγαλμα του ποιητή Thomas Moore στο Δουβλίνο

    Το όνομα που συναντά κανείς συχνότερα μεταξύ των Ιρλανδών Φιλελλήνων, είναι αυτό του Sir Richard Church (διαβάζεται Ρίτσαρντ Τσέρτς). Βλέποντας το στην αρχή με την Αγγλική του γραφή, δεν συνειδητοποίησα αμέσως ότι επρόκειτο για τον περισσότερο προβεβλημένο (μετά τον Byron) “Βρετανό” Φιλέλληνα. Αυτόν που οι περισσότεροι Έλληνες τον ξέρουν ως Ριχάρδο Τσορτς ή Τζορτζ ή Τσουρτς ή Τζούρτζη (κατά τον Μακρυγιάννη). Τον Στρατηγό που διορίστηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση ως ο Γενικός Διοικητής του νεοδημιουργημένου Ελληνικού τακτικού στρατού. Τον στρατιωτικό με την πολυσχιδή δράση κατά την διέρκεια της επανάστασης και μετά από αυτήν.

    Ο Τσερτς γεννήθηκε το 1784 στο Κορκ της Ιρλανδίας, από οικογένεια Κουακέρων. Κατατάχθηκε στον Βρετανικό στρατό σε ηλικία 16 χρόνων και ασπάστηκε τον Αγγλικανισμό. Συμμετείχε σε διάφορες εκστρατείες στην Αίγυπτο, στη Σικελία, στην Καλαβρία και αλλού. Συμμετείχε επίσης στην κατάληψη των Επτανήσων από τους Άγγλους και την εκδίωξη του Γαλλικού στρατού από κει.

Ο Richard Church ως αξιωματικός του 1ου Ελληνικού Συντάγματος Ελαφρού Πεζικού των Επτανήσων

    Γενικά υπήρχε μεγάλη εκτίμηση στις στρατηγικές του ικανότητες, η οποία μεγάλωσε με τη δημιουργία από μέρους του στην Κεφαλονιά, του 1ου Ελληνικού Συντάγματος Ελαφρού Πεζικού αποκλειστικά από Έλληνες από την ηπειρωτική Ελλάδα (μεταξύ αυτών και Αρβανίτες) του οποίου και ηγήθηκε. Στη συνέχεια προχώρησε και στη δημιουργία ενός 2ου τέτοιου συντάγματος το οποίο υπό τις διαταγές του και αποτελούμενο από 454 Έλληνες πολέμησε για την κατάληψη των Παξών και της Λευκάδας, όπου τραυματίστηκε ο ίδιος. Πολλοί από τους Έλληνες που συμμετείχαν στα δυο αυτά συντάγματα, συμπεριλαμβανομένου και του Κολοκοτρώνη, έπαιξαν αργότερα ηγετικό ρόλο κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Το σίγουρο είναι ότι συνέβαλε τα μέγιστα στην στρατιωτική τους εκπαίδευση, στα πλαίσια ενός τακτικού στρατού και όχι μόνο στον ανταρτοπόλεμο των κλεφταρματωλών που ήξεραν μέχρι τότε.

    Η Ελληνική Επανάσταση είχε αμέσως την υποστήριξη του, αν και δεν μπορούσε να συμμετάσχει από την πρώτη στιγμή. Το 1827, μετά από πρόσκληση του Κολοκοτρώνη, δέχθηκε τη τιμητική αλλά άτυχη τελικά θέση του αρχηγού των επαναστατικών δυνάμεων, όπου η μονοκόμματη στρατιωτική αντίληψή του, ενός τακτικού πολέμου, τακτικών στρατών, συγκρούστηκε με την τακτική του ανταρτοπολέμου των Ελλήνων πολεμαρχών, με την απείθαρχη φύση των πρώην κλεφταρματωλών, με τις αντιπαλότητες και τις φιλοδοξίες. Έτσι στη συνέχεια αναγκάστηκε να προσαρμοστεί στην τακτική του ανταρτοπολέμου, μέχρι την έλευση του Καποδίστρια που τον διόρισε, μαζί με τον Δημήτριο Υψηλάντη, επικεφαλής του νεοδημιουργημένου τακτικού στρατού.

Ο Richard Church ως στρατηγός του Ελληνικού Στρατού

    Ο Τσερτς παρέμεινε στην Ελλάδα και μετά την απελευθέρωση, υπηρετώντας το νεοσύστατο κράτος από διάφορες θέσεις ευθύνης, όχι μόνο στην ηγεσία του στρατεύματος, αλλά και ως Υπουργός των Στρατιωτικών και αργότερα ως ισόβιος Γερουσιαστής.

    Η Ελληνική ιστοριογραφία φέρθηκε άδικα στον Τσερτς. Του χρέωσε όχι λίγα δεινά. Μερικοί του χρέωναν ακόμα και τον θάνατο του Καραϊσκάκη, χωρίς όμως να υπάρχουν επαρκή στοιχεία γι' αυτό παρά μόνο η (κατανοητή) διαφωνία τους για τον τρόπο του πολέμου. Διαφωνία που έχει ταλαιπωρήσει πολλούς αντάρτικους στρατούς.* Αποκρύπτουν όμως οι Έλληνες ιστορικοί και αρθρογράφοι την συμβολή του στη δημιουργία και στην εκπαίδευση του πρώτου πυρήνα Ελληνικού στρατού στα Επτάνησα, που πέρασε σχεδόν αυτούσιος στην ηπειρωτική Ελλάδα και συμμετείχε στην Επανάσταση. Όπως αποκρύπτουν και μια άλλη δράση του Τσερτς. Ότι ήταν το τρίτο μέλος, μαζί με τον Μακρυγιάννη και τον Καλλέργη στην επαναστατική επιτροπή της επανάστασης της 3ης Σεπτέμβρη 1843, με αίτημα την ψήφιση Συντάγματος και μετατροπής του καθεστώτος από την απόλυτη Μοναρχία σ' αυτό της Συνταγματικής Μοναρχίας.

Ο τάφος του Church στο Α' Νεκροταφείο

    Πέθανε στην Αθήνα το 1873 και τάφηκε στο Πρώτο Νεκροταφείο. Η νεκρώσιμη ακολουθία τελέστηκε στην Αγγλικανική Εκκλησία του Αγίου Παύλου στην οδό Φιλελλήνων, μιας και μέχρι το τέλος της ζωής του δεν είχε αλλάξει θρήσκευμα. Μνημεία του υπάρχουν στο Α΄ Νεκροταφείο και στην εν λόγω εκκλησία.

    Άλλοι σημαντικοί Ιρλανδοί Φιλέλληνες ήταν ο Sir Hudson Lowe, από το Galway, ο γνωστός ως δεσμοφύλακας του Ναπολέοντα στην Αγία Ελένη, ο οποίος ακολουθησε τον Church στην Ελλάδα. O Edward Blaquiere, ένας ρομαντικός Δουβλινέζος και ο Charles James Napier (Διοικητής της Κεφαλονιάς κατά τη διάρκεια της Επανάστασης) από το Kildare που συμμετείχαν στην επιτροπή που συνέλεγε χρήματα για τον αγώνα, μαζί με τον ποιητή Thomas Moore που αναφέρεται παραπάνω και τον Λόρδο Nugent μετέπειτα Διοικητή των Επτανήσων. Ο Napier φιλοξένησε τον Byron στην Κεφαλονιά πριν το πέρασμά του στην επαναστατημένη Ελλάδα. Σύμφωνα με τον Byron “ο Συνταγματάρχης Napier κι εγώ είμαστε αποφασισμένοι για την ελευθερία της Ελλάδας”. Μεταξύ των φίλων του Byron στην Κεφαλονιά (στο χωριό Μεταξάτα) ήταν ο Ιρλανδός γιατρός Dr James Kennedy που δίδαξε στον Byron τη Δημοτική Ελληνική Γλώσσα, και ο δημοσιογράφος από το Μπέλφαστ James Emerson. Ένας άλλος Ιρλανδός Kennedy επίσης, βοήθησε τον Byron στην Κεφαλονιά, ο John Pitt από το Donegal, μετέπειτα κάτοικος Δουβλίνου, στο Glasnevin.

Ο Sir Charles James Napier

    Ο Napier από τη σχέση του με μία Ελληνίδα της Κεφαλονιάς, την Αναστασία, απέκτησε δύο κόρες, την Αιμιλία-Κεφαλονιά και την Σουζάνα-Σάρα. Ήταν στην συνέχεια από τους σημαντικότερους υποστηρικτές του Καποδίστρια. Όπως θερμός υποστηρικτής του Καποδίστρια ήταν ένας άλλος Ιρλανδός, ο John Augustus Toole που συνόδευσε τον Καποδίστρια από την Κέρκυρα στην Ελλάδα. Ένας ακόμη Ιρλανδός έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Καποδιστριακή περίοδο, ο William Bennet Stevenson, αυτός που, διαπιστωμένα, έφερε την πατάτα στην Ελλάδα.

    Αυτοί ήταν οι σημαντικότεροι εκ των Ιρλανδών Φιλελλήνων, αλλά δεν ήταν οι μόνοι. Μια σειρά άλλοι, άλλος λίγο, άλλος πολύ, προσέφεραν στον Απελευθερωτικό αγώνα και στο χτίσιμο της Ελεύθερης Ελλάδας. Και δυστυχώς ο περιορισμένος χώρος ενός τέτοιου κειμένου, δεν προσφέρεται για την αναλυτική παρουσίαση των δραστηριοτήτων του καθενός. Το γεγονός πάντως είναι, ότι συνήθως, η δράση τους καλύπτονταν κάτω από τη γενική ταμπέλα του Βρετανού.

Η αντίστροφη πορεία

Βασίλης Ζούλας

    Η αντίστροφη πορεία αφορά τον αγωνιστή του 1821 Βασίλη Ζούλα. Γεννημένος στην Πάργα το 1796 ο Ζούλας, εντάχθηκε από τους πρώτους στον επαναστατικό αγώνα. Συμμετείχε στην πολιορκία του Μεσολογγίου και πολέμησε δίπλα στον Byron. Κατά την έξοδο επιβίωσε σε κακή κατάσταση, όπως οι περισσότεροι των αγωνιστών που επέζησαν της εξόδου. Άλλοι πέρασαν σε ασφαλείς περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας και άλλοι περισυνελέγησαν από καράβια που τους έβγαλαν στα Επτάνησα. Το καράβι που περιμάζεψε τον Ζούλα τον έβγαλε στο Δουβλίνο.

    Περιδιαβαίνοντας ο Ζούλας τους δρόμους του Δουβλίνου, μαγεύτηκε από το τραγούδι μιας Ιρλανδέζας και θέλησε να την γνωρίσει. Αυτή ήταν η Ann Linfoot, μετέπειτα γυναίκα του. Επειδή όμως η γυναίκα του ήταν μέλος της Μοραβιανής Εκκλησίας της Βόρειας Ιρλανδίας, αναγκάστηκε ο Ζούλας για να την παντρευτεί, να αλλάξει δόγμα και να προσχωρήσει στην Μοραβιανή Εκκλησία, της οποίας αργότερα έγινε ιερωμένος.

Παρά την εγκατάστασή του στη Βόρεια Ιρλανδία, δεν ξέχασε την Ελλάδα. Με δικά του έξοδα κατασκεύασε ένα μεγάλο πάρκο, έναν μεγάλο και ασυνήθιστο θεματικό κήπο, που σήμερα έχει την ονομασία “Ζula's Hollow”. Το πάρκο αναπαριστά και αντιπροσωπεύει το πεδίο της Μάχης των Θερμοπυλών και είναι γνωστό και ως ο “Κήπος των Θερμοπυλών”.

    Η Ελληνική ιστοριογραφία αγνοεί εντελώς την περίπτωση του Ζούλα. Είτε γιατί αλλαξοπίστησε κι αυτό θεωρήθηκε προδοσία από την Ελληνική Εκκλησία, που είχε σημαντική επιρροή στην Ελληνική Πολιτεία, είτε γιατί θεωρήθηκε ως προδοσία η μη επιστροφή του στην Ελλάδα για τη συνέχιση του αγώνα.

    *(Η πιο πρόσφατη στην Ελληνική ιστορία είναι αυτή των Ζαχαριάδη-Βαφειάδη για τον ίδιο λόγο, αλλά κάτω από εντελώς διαφορετικές συνθήκες).

    Πηγές:

1. Βικιπαιδεια – Όσκαρ Ουάιλντ

2. Wikipedia – Thomas Moore

3. Patrick Comerford – Irish Anglicans and the Greek War of Independence, Patrick Comerford on line Journal, 15/11/2008

4. Patrick Comeford – 200 years later, Greece remembers the Irish people involved in the War of Independence, Patrick Comerford on line Journal, 7/3/2021.

5. Wikipedia – Richard Church (General)

6. Πατατούκος Πάργα – Βασίλειος Ζούλας (1796-1844) ο Παργινός που τιμά η Βόρειος Ιρλανδία, Νέα Πάργας, Φεβρουάριος 2019.

7. Hellenic Community of Ireland, Τιμάμε τον αγωνιστή του '21 Βασίλη Ζούλα, 25/3/2019.

8. The Lure of Greece-Irish involvement in Greek culture, literature, history and politics.

    Σημείωση: Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο τεύχος αριθ. 27, Μαρτίου 2021, του διαδικτυακού περιοδικού e-Δίαυλος.