Η αδελφή του συγγραφέα (μνήμη Μάργκαρετ ΜακΓκάχερν)

Γράμμα του Παντελή Γουλάρα από το Δουβλίνο

Η Margaret McGahern στην πρώτη επίσκεψή της στη Βέροια το 1998. Διακρίνονται από αριστερά προς τα δεξιά, Γιώργος Παπαπαναγιώτου, John Swords, Παντελής Γουλάρας, Margaret McGahern και Ray Keane. Η φωτογραφία στην Ταβέρνα "Το Στέκι" στην οδό Πατριάρχου Ιωακείμ (δεν υπάρχει πια).

     Ήταν στις 31 Ιανουαρίου 1994, όταν για πρώτη φορά προσγειώθηκα στο αεροδρόμιο του Δουβλίνου, στην πόλη που πολλά χρόνια αργότερα έμελλε να γίνει ο τόπος μόνιμης κατοικίας μου. Μαζί με τον συνάδελφο και φίλο Γιώργο Παπαπαναγιώτου, είχαμε επιλεγεί να συμμετάσχουμε σε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα ανταλλαγών, μεταξύ δημοσίων υπαλλήλων, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Karolus. Η πρόβλεψη ήταν ότι θα παραμέναμε επί ενάμιση μήνα στο Δουβλίνο, απασχολούμενοι σε κάποια από τις υπηρεσίες της Περιφερειακής Διοίκησης Υπηρεσιών Υγείας του Δουβλίνου (Eastern Health Board).

     Διαβάσαμε αναλυτικά όλες τις πληροφορίες που μας είχαν σταλεί, ώστε να είμαστε προετοιμασμένοι για το τι θα συναντήσουμε στο Δουβλίνο. Σε όλα τα έγγραφα, το όνομα που συναντούσαμε συχνότερα, ήταν μιας άγνωστης για μας κυρίας, ανώτερης υπαλλήλου του Eastern Health Board, της Margaret McGahern. Η κυρία αυτή είχε οριστεί υπεύθυνη για το πρόγραμμα ανταλλαγών και κατά συνέπεια υπεύθυνη για την εκπαίδευσή μας.

     Στο αεροδρόμιο μας περίμενε και μας υποδέχτηκε ένας άλλος υπάλληλος του γραφείου αυτού, ο Ray Keane, που μας μετέφερε στο ξενοδοχείο Ormond στο κέντρο του Δουβλίνου. Ένα παλιό ατμοσφαιρικό ξενοδοχείο με θέα στον ποταμό Liffey που διασχίζει το Δουβλίνο. Όσοι έχουν διαβάσει το μυθιστόρημα του Τζέιμς Τζόις, “Οδυσσέας”, πιθανόν να γνωρίζουν, ότι στο μπαρ του ξενοδοχείου αυτού, εκτυλίσσεται το επεισόδιο “Σειρήνες”.

     Από τον Ray μάθαμε ότι η Margaret, η αδερφή του συγγραφέα, δεν θα μπορούσε να μας δει για λίγες μέρες, γιατί είχε ένα ατύχημα και έσπασε το χέρι της, πράγμα που την ανάγκαζε να παραμείνει στο σπίτι της. Δεν είχαμε ιδέα βέβαια για ποιον συγγραφέα μας μιλούσε, του οποίου αδερφή τύχαινε να είναι η υπεύθυνη για την εκπαίδευσή μας. Συγκρατήσαμε μόνο, ότι δεν έπρεπε να ανησυχούμε, γιατί όλα τα σχετικά με την παραμονή και εκπαίδευσή μας, ήταν τακτοποιημένα.

Το βιβλίο "Memoir" είναι το τελευταίο που εξέδωσε εν ζωή ο John McGahern. Στο εξώφυλλο είναι ο ίδιος μαζί με τρεις αδελφές του στα παιδικά τους χρόνια. Η τελευταία αριστερα, η μικρότερη, είναι η Margaret.

     Τις επόμενες μέρες, συναντήσαμε έναν αρκετά μεγάλο αριθμό Ιρλανδών συναδέλφων, που ο καθένας στον τομέα του, μας ενημέρωνε για τον τρόπο που λειτουργούσαν οι υπηρεσίες υγείας της Ιρλανδίας και ζητούσαν ανάλογα πληροφορίες από μας, για τη λειτουργία του Ελληνικού Εθνικού Συστήματος Υγείας. Το τέλος της κάθε συνάντησης ήταν περίπου ταυτόσημο. Πάντα η ίδια ερώτηση:

     “Ποιος είναι υπεύθυνος για την παραμονή σας;”

     “Η Margaret McGahern”.

     “Α! Η αδερφή του συγγραφέα”.

     Ποιος ήταν τέλος πάντων αυτός ο συγγραφέας, που δεν έτυχε ποτέ πριν να τον ακούσουμε; Κι εγώ κι ο Γιώργος αγαπούσαμε το διάβασμα. Είχαμε διαβάσει πλήθος βιβλίων, Ελλήνων και ξένων συγγραφέων, ανάμεσά τους και πολλών Ιρλανδών, αλλά αυτός μας ήταν άγνωστος. Από συνάδελφο μάθαμε τελικά, ότι ο συγγραφέας ήταν ο Τζον ΜακΓκάχερν (John McGahern) διάσημος στην Ιρλανδία, με ικανό αριθμό έργων, άγνωστος όμως στην Ελλάδα ή τουλάχιστον σε μας τους δυο. Πολλοί μάλιστα πίστευαν ότι θα ήταν ο επόμενος Ιρλανδός λογοτέχνης που θα έπαιρνε το Νόμπελ (τελικά το πήρε ο Χίνι).

     Ήρθε τελικά και η μέρα που θα γνωρίζαμε την υπεύθυνή μας. Μαζί με τον Ray Keane μας επισκέφτηκαν στο γραφείο που είχε διατεθεί για μας. Μια ευγενική κυρία, λίγο πάνω από τα πενήντα, φιλική, με μεγάλη μόρφωση, που οι πάντες γύρω μας την αντιμετώπιζαν με σεβασμό. Εντύπωση μας έκανε, ο εξαιρετικός χειρισμός της Αγγλικής γλώσσας, χωρίς τη βαριά και δύσκολη ιρλανδική προφορά. Είχε όλα τα χαρακτηριστικά μιας διανοούμενης.

     Από κείνη την ημέρα και μέχρι την αναχώρησή μας στις 11 Μαρτίου, είχαμε την ευκαιρία, να συναντηθούμε πολλές φορές μαζί της και να συζητήσουμε αλλά και να διασκεδάσουμε, πίνοντας Guinness στις παμπ του Δουβλίνου. Η αρχική καλή εντύπωση που είχαμε γι' αυτήν, επιβεβαιώθηκε.

     Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, διατηρήσαμε τις επαφές μας με τους περισσότερους από τους συναδέλφους που συνεργαστήκαμε στο Δουβλίνο. Και φυσικά και με τη Margaret.

     Ωραίες οι αναμνήσεις του Δουβλίνου αλλά με την επιστροφή στη Βέροια, ξαναγυρίσαμε στη γνώριμη ρουτίνα της δουλειάς στο Νοσοκομείο. Στον ελεύθερο χρόνο μας, ακολουθούσαμε όπως πάντα, την αγαπημένη μας συνήθεια, το διάβασμα.

     Βρισκόμουν σε ένα από τα κεντρικά βιβλιοπωλεία της Βέροιας, όταν έπιασα για πρώτη φορά στα χέρια μου, ένα βιβλίο που είχε τον τίτλο “Το Σκοτάδι” και από πάνω, φαρδιά πλατιά το όνομα του συγγραφέα: Τζον ΜακΓκάχερν. Έκδοση, ενός από τους πιο μεγάλους και πιο γνωστούς, εκδοτικούς οίκους της χώρας μας.

     Γεμάτος χαρά, που επιτέλους θα γνώριζα το γράψιμο, του αδελφού της, φίλης πια, Margaret, αγόρασα τρία αντίτυπα. Ένα για μένα, ένα για το συνάδελφο και φίλο Γιώργο Παπαπαναγιώτου, που υπέθεσα σωστά ότι κι εκείνος θα ήθελε να το διαβάσει κι ένα για να στείλω στη φίλη μου στην Ιρλανδία, ως δώρο έκπληξη, το βιβλίο του αδελφού της στα ελληνικά.

     Δεν πέρασε πολύς καιρός που η έκπληξη επέστρεψε σε μας. Κι εγώ κι ο Γιώργος, λάβαμε από ένα φάκελο, μέσα στον οποίο υπήρχε το ίδιο βιβλίο στα ελληνικά, υπογεγραμμένο από τον συγγραφέα John McGahern. Μέσα στο φάκελο, υπήρχε κι ένα γράμμα που εξηγούσε την αιτία αυτής της αποστολή αλλά και μας ευχαριστούσε, γιατί “γίναμε η αιτία να αποκτήσει πρόσθετο εισόδημα από συγγραφικά δικαιώματα ο αδελφός της”. Με λίγα λόγια, ο Έλληνας μεγαλοεκδότης, εξέδωσε το βιβλίο του Ιρλανδού συγγραφέα χωρίς να αγοράσει τα δικαιώματα ούτε από τον συγγραφέα, ούτε από τον Ιρλανδό εκδότη. Κλεψίτυπο πα' να πει. Γι' αυτό το λόγο και οι ευχαριστίες με τα υπογεγραμμένα βιβλία.

     Ομολογώ ότι έπεσα από τα σύννεφα. Έχοντας ο ίδιος στο παρελθόν ασχοληθεί με εκδοτικές δραστηριότητες, δεν μπορούσα να φανταστώ ότι ένας τόσο γνωστός και μεγάλος εκδοτικός οίκος θα “παρέλειπε” να πάρει τις απαραίτητες άδειες. Η δικαιολογία, απ' ό,τι μας είπαν, ήταν ότι ανέλαβε την έκδοση μέσω ενός ευρωπαϊκού προγράμματος, αλλά απ' όσο φαίνεται από την εξέλιξη, αυτό δεν ήταν αρκετό.

Η Margaret σκεφτική αντικρύζοντας το ρημαγμένο εσωτερικό του σπιτιού που γεννήθηκε, αυτή και τ' αδέλφια της, σ' ένα χωριό της Ιρλανδίας. Η φωτογραφία λίγο μετά το θάνατο του αδελφού της.

     Με τη Margaret αλλά και μέσω αυτής, με το συγγραφέα αδελφό της συνεχίσαμε να έχουμε επαφές έκτοτε. Επισκέφτηκε αρκετές φορές τη Βέροια και κάθε φορά θα έφερνε μαζί της, ένα καινούργιο βιβλίο του αδελφού της, με τις ευχές και την υπογραφή του ίδιου. Επισκέπτονταν κάθε φορά και το Νοσοκομείο της Βέροιας, γνωρίζοντας έτσι και κάποια στελέχη του. Ήταν ένθερμη υποστηρίκτρια του Διεθνούς Δικτύου Αναδιανομής Βιοϊατρικού και Νοσοκομειακού Εξοπλισμού (HORINET) ενός φιλανθρωπικού μη Κυβερνητικού Οργανισμού που είχε έδρα τη Βέροια. Ήταν ιδρυτικό του μέλος, συμμετέχοντας στο 1ο Συνέδριο αλλά και στα επόμενα δύο Συνέδρια. Είχε εκλεγεί και στην Ελεγκτική Επιτροπή του Δικτύου.

     Θυμάμαι την πρώτη φορά, σε μια παραποτάμια βόλτα με το αυτοκίνητο, πόσο εντυπωσιάστηκε από την κοιλάδα του Αλιάκμονα. Έφτασε να την παρομοιάσει με το Γκραν Κάνιον, το οποίο είχε παλιότερα επισκεφτεί. Ή την έκπληξή της όταν είδε για πρώτη φορά, Μάρτη μήνα, τον χιονισμένο Όλυμπο. Όπως και οι περισσότεροι Ιρλανδοί, δεν μπορούσε να φανταστεί ότι στην Ελλάδα υπάρχουν και άλλες εποχές εκτός από το καλοκαίρι.

     Το 1998 καλεσμένος στο γάμο της κόρης του Ray Keane, φιλοξενήθηκα για λίγες μέρες στο σπίτι της, στην πολύ όμορφη συνοικία του Δουβλίνου, το Γκλασνέβιν. Ένα όμορφο κλασσικό ιρλανδέζικο σπίτι, που ο κήπος του, στο πίσω μέρος του, συνόρευε με τον ποταμό Τόλκα.

     Τελευταία φορά επισκέφτηκε τη Βέροια ιδιωτικά, το 2006, λίγο μετά το θάνατο του συγγραφέα αδελφού της, φέρνοντάς μας και το τελευταίο του βιβλίο.

     Ώσπου, τα τελευταία χρόνια, χάσαμε επαφή. Όταν βρέθηκα στο Δουβλίνο, μόνιμος κάτοικος πλέον, την αναζήτησα μέσω του κοινού φίλου Ray Keane. Απ' αυτόν έμαθα ότι η Margaret, η αδελφή του συγγραφέα, δεν μπορούσε πια να επικοινωνήσει μαζί μας. Είχε βυθιστεί στο χάος της άνοιας και νοσηλεύονταν μόνιμα σε ένα ίδρυμα εξειδικευμένο σε τέτοιες περιπτώσεις. Δεν επιχείρησα να την επισκεφτώ. Προτίμησα να τη θυμάμαι όπως την ήξερα, τη διανοούμενη Ιρλανδέζα, με το κοφτερό μυαλό, με την ευχάριστη ομιλία και τους άψογους τρόπους.

     Αναπάντεχα έμαθα πριν λίγο καιρό, ότι η αγαπημένη φίλη και συνεγάτιδα, η Margaret McGahern έφυγε από τη ζωή, ήδη από το Μάρτιο. Η “αδερφή του συγγραφέα” έκλεισε έτσι μια μεστή διαδρομή. Μικρότερη στα χρόνια από τον συγγραφέα αδελφό της, ορφανεμένη νωρίς από μητέρα, μεγαλωμένη από έναν αυταρχικό πατέρα (σύμφωνα με την αυτοβιογραφία του αδελφού της, που εκδόθηκε με τον τίτλο “Memoir”) και μια μητριά, που δεν παρέλειψε να την φροντίσει, όταν εκείνη νοσηλεύτηκε νωρίτερα σε ίδρυμα παρόμοιο μ' αυτό που ζούσε τα τελευταία χρόνια η Margaret.

     Σε μένα, θα μείνει για πάντα η μνήμη της αγαπημένης φίλης, της ευγενικής ψυχής, που αγαπούσε την πόλη της, το Δουβλίνο, αλλά αγάπησε και τη Βέροια και το Νοσοκομείο της. Της αδελφής του συγγραφέα, που για μένα, δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από τον διάσημο αδελφό της. Μιας εξαιρετικής προσωπικότητας που χάραξε το δικό της, δύσκολο δρόμο και άφησε το αποτύπωμά της στους χώρους που εργάστηκε και στους ανθρώπους που γνώρισε και τη γνώρισαν.