Βάλε κι έναν Μπαλζάκ

 Γράμμα του Παντελή Γουλάρα από το Δουβλίνο

Ονορέ ντε Μπαλζάκ

    Στην εποχή του διαδικτύου και των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, ιδιαίτερα του Facebook, εμφανίζονται συχνά διάφορα ρητά, διάσημων ανθρώπων, που παρουσιάζονται λίγο-πολύ ως αξιώματα από τους ανθρώπους που τα δημοσιεύουν.

    Σ' αυτή τη διαδικασία, την τιμητική τους έχουν οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, είτε φιλοσοφικών κειμένων, είτε ιστορικών, είτε και θεατρικών ακόμα. Ο Σωκράτης (έστω κι αν δεν έγραψε τίποτα ο ίδιος) ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης και άλλοι, τιμούνται δεόντως από τους φιλοσοφούντες του Ίντερνετ.

    Ας δούμε μερικά από αυτά:

    “Εν οίδα ότι ουδέν οίδα” Σωκράτης,

    “Ουδείς εκών κακός” Σωκράτης,

    “Όμοιος ομοίω αεί πελάζει” Πλάτων.

    Του Σωκράτη βέβαια τα γνωρίζουμε από τα γραπτά του Πλάτωνα.

    Τα περισσότερα βέβαια είναι μεταφρασμένα στην νέα Ελληνική γλώσσα ώστε να είναι κατανοητά από όλους στο διαδίκτυο.

    'Οπως:

    “Μια από τις τιμωρίες που δεν καταδέχεσαι να ασχοληθείς με την πολιτική, είναι ότι καταλήγεις να σε κυβερνούν οι κατώτεροί σου” Πλάτων ή

    “Τα δυνατά μυαλά συζητούν ιδέες, τα μέτρια γεγονότα και τα αδύναμα άλλους ανθρώπους” Σωκράτης ή

    “Είναι χαρακτηριστικό ενός εξελιγμένου μυαλού, να φιλοξενεί μια σκέψη, έστω και αν δεν την αποδέχεται” Αριστοτέλης ή

    “Μη χαλάς αυτό που έχεις, ποθώντας αυτό που δεν έχεις. Να θυμάσαι ότι αυτό που τώρα έχεις, ήταν κάποτε το πρώτο μεταξύ των όσω ποθούσες να έχεις” Επίκουρος ή τέλος,

    “Δώστε προσοχή στους εχθρούς σας, γιατί είναι οι πρώτοι που αντιλαμβάνονται τα λάθη σας” Αντισθένης.

    Δεύτερη κατηγορία είναι αυτή των συγγραφέων της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Εδώ οι πιο συχνές αναφορές είναι του Καζαντζάκη, του Ελύτη, του Παπαδιαμάντη αλλά και άλλων πολλών.

    Παράδειγμα: “Η ευτυχία είναι ένα πράγμα απλό και λιτοδίαιτο – ένα ποτήρι κρασί, ένα κάστανο, ένα φτωχό μαγκαλάκι, η βουή της θάλασσας. Τίποτα άλλο”. Καζαντζάκης.

    “Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις”. Ελύτης.

    “Η αργία εγέννησε την πενίαν. Η πενία έτεκεν την πείναν. Η πείνα παρήγαγε την όρεξιν. Η όρεξις εγέννησε την αυθαιρεσίαν. Η αυθαιρεσία εγέννησε την ληστείαν. Η ληστεία εγέννησε την πολιτικήν. Ιδού η αυθεντική καταγωγή του τέρατος τούτου”. Παπαδιαμάντης.

    Φυσικά δεν λείπουν και οι ξένοι γνωστοί συγγραφείς, σαν τον Καμύ, τον Έκο, τον Τολστόι, τον Ντοστογιέφσκι κι ένα σωρό άλλους, όπως και συγγραφείς πολιτικών κειμένων, όπως ο Μαρξ, ο Λένιν, ο Τρότσκι ή ο Μάο.

    Εδώ ολόκληρη κατηγορία από μόνος του αποτελεί ο Κοέλιο, Έχει πει τόσα πολλά ο άνθρωπος, που κάποια από αυτά, σαν είδος φιλοσοφικής σκέψης, βρίσκονται στο μυαλό κάποιων, σαν εκείνο το “πολυφορεμένο”, “όταν θελήσεις κάτι πάρα πολύ, το σύμπαν όλο θα συνωμοτήσει για να γίνει η επιθυμία σου πραγματικότητα”.

    Κάποιοι μάλιστα κάνοντας πλάκα, έχουν καταγράψει ορισμένες αστείες ατάκες, που τις έχουν αποδώσει στον Κοέλιο. Όλοι όμως γνωρίζουν, ότι πρόκειται για αστεϊσμό κι όχι για πραγματικά λόγια του. Αυτό για να δείξουν ότι ο Κοέλιο έχει γίνει κάτι σαν ο “μαϊντανός” του διαδικτύου.

    Για όλα τα παραπάνω όμως, ελάχιστοι είναι σε θέση να βεβαιώσουν, ότι τα λόγια που αναφέρθηκαν ήταν πράγματι του συγγραφέα, στον οποίο αποδίδονται ή όχι. Οι περισσότεροι απλώς αντιγράφουν κάτι που βρήκαν στο διαδίκτυο, χωρίς να βασανίζονται για την αλήθεια ή για την ακρίβεια του περιεχομένου. Αν εξαιρέσει κανείς την περίπτωση του πολυδιαβασμένου Κοέλιο, όχι χωρίς αμφιβολία, όλοι οι άλλοι είναι λίγο ως πολύ άγνωστοι στους φιλοσοφούντες του Facebook.

    Στην προ διαδικτύου εποχή, για να μεταφέρει κάποιος λόγια μεγάλων ανδρών και γυναικών, έπρεπε να έχει διαβασει τα βιβλία τους και να τα ξέρει καλά. Αν πετούσες π.χ. Σ' ένα “πηγαδάκι” της σχολής σου, ένα τσιτάτο του Λένιν, του Μάο ή της Λούξεμπουργκ, θα έπρεπε να ήσουν έτοιμος να απαντήσεις στην ερώτηση “σε ποιο έργο του δημοσίευσε;” ο εν λόγω, αυτό το τσιτάτο. Εγώ για παράδειγμα, είχα “ξεψαχνίσει” τον Μάο κι έτσι μπορούσα άνετα να “τη βγαίνω” στους συμφοιτητές μου, αυτούς που αποκαλούσαμε Μαοϊκούς, καλούς συναδέλφους και φίλους κατά τα άλλα. Και στη λογοτεχνία βεβαίως, έπρεπε να έχεις αφιερώσει ώρες πολλές διαβάσματος, για να μπορείς να αναφέρεις μία πρόταση γραμμένη από τον Καζαντζάκη ή τον Σέξπιρ, την Γουλφ ή τον Δουμά.

    Εκείνα τα προ διαδικτύου χρόνια λοιπόν και συγκεκριμένα τον Αύγουστο του 1982, με Υπουργό Ναυτιλίας, τον Κατσιφάρα αν θυμάμαι καλά, το Λιμενικό σώμα είχε προκηρύξει διαγωνισμό, για να προσλάβει πτυχιούχους Οικονομικών Σχολών, ως αξιωματικούς. Υπηρετούσα την στρατιωτική μου θητεία εκείνη τη χρονιά. Έτσι ζήτησα και πήρα ένα μήνα άδεια, για να συμμετάσχω στις εξετάσεις, βλέποντάς το αρχικά ως μια ευκαιρία επαγγελματικής αποκατάστασης.

    Οι εξετάσεις θα γίνονταν στον Πειραιά. Ο αγαπημένος αξέχαστος φίλος, συμφοιτητής κι συγκάτοικος στα φοιτητικά χρόνια, Γιώργος Μαργαρίτης, προσφέρθηκε να με φιλοξενήσει κι έτσι κατέβηκα στην Αθήνα. Πρωί-πρωί λοιπόν, την καθορισμένη ώρα και μέρα, βρισκόμουν στο κτίριο της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων όπου θα δίνονταν το πρώτο μάθημα, αυτό της Έκθεσης. Με έκπληξη αναγνώρισα μεταξύ των υποψηφίων, τον Γιάννη, έναν παλιό μου συμφοιτητή, που μάλιστα ανήκε στην ίδια φοιτητική παράταξη με μένα και που είχε την καταγωγή από κάποιο μεγάλο νησί των Δωδεκανήσων.

Σχολή Ναυτικών Δοκίμων

    Πραγματικά ευχάριστη συνάντηση. Δεν είχαμε ειδωθεί για χρόνια κι έτσι είχαμε την ευκαιρία να τα πούμε για αρκετή ώρα, περιμένοντας να μπούμε μέσα στις αίθουσες των εξετάσεων. Μοιραία η συζήτηση έφτασε και στο θέμα των εξετάσεων για το Λιμενικό, αλλά και για το μάθημα που εξεταζόμασταν εκείνη την ημέρα.

    “Εγώ” μου λέει, “καταφέρνω πάντα να παίρνω καλό βαθμό στην έκθεση”.

    “Πώς αυτό;” ρωτάω.

    “Τεκμηριώνω πάντα τα επιχειρήματά μου μ' έναν Μπαλζάκ”

    “Δεν κατάλαβα”

    “Να, γράφω: κι όπως είπε ο Μπαλζάκ, και προσθέτω κάτι που θέλω να πω. Δικό μου, όχι του Μπαλζάκ”.

    “Και δεν φοβάσαι, μήπως σε ανακαλύψουν;”

    “Μπα, δεν υπάρχει περίπτωση. Κανένας απ' αυτούς δεν έχει διαβάσει Μπαλζάκ. Κι αν έχει διαβάσει, όλο και κάτι θα έχει μείνει αδιάβαστο ή δεν θα θυμάται. Γι' αυτό σου λέω, αν θέλεις να πάρεις βαθμό, βάλε κι έναν Μπαλζάκ στην έκθεσή σου.

    Παιδί δαμάντι ο Γιάννης...

    ΥΓ. Για την ιστορία, μετά την έκθεση, παράτησα τις υπόλοιπες εξετάσεις, γιατί αποφάσισα ότι δεν μου ταίριαζε να ζήσω όλη μου τη ζωή με στολή. Πέρασα το υπόλοιπο της αδείας μου σε διακοπές, με τον αείμνηστο φίλο Γιώργο Μαργαρίτη, στην Πελοπόννησο, στην περιοχή της Επιδαύρου...

    Σημείωση: Συμπτωματικά τις ίδιες μέρες που έγραφα αυτή την ιστορία, έγγραφε και ο φίλος Γιώργος Παληγεώργος μία όμορφη ιστορία, με παρόμοιο θέμα, αλλά εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο. Προτίμησα να ανεβάσω πρώτα τη δική του.