Γράμμα από τη Βέροια. Ο φίλος μου ο Γιώργος (Gjergj Kola)

Του Παντελή Γουλάρα

     Για τον Γιώργο Κόλα άκουσα για πρώτη φορά, στα τελευταία χρόνια της δεκαετιας του '90, από τον κοινό μας φίλο, γιατρό Έντι (Eduart Shuaipi) με καταγωγή από την Αλβανία. Τα λόγια του έδειχναν έναν ανυπόκριτο θαυμασμό για τον ζωγράφο φίλο και συμπατριώτη του, που ζούσε στην Κοζάνη, ζωγράφιζε πίνακες, δίδασκε ζωγραφική, και είχε αναλάβει και την τοιχογραφική διακόσμηση ενός πολιτιστικού ιδρύματος στην πόλη.

     Πολύ σύντομα μάλιστα μου σύστησε τον ζωγράφο, κι έτσι είχα την δυνατότητα να γνωρίσω και να εκτιμήσω από κοντά το ταλέντο του Γιώργου Κόλα. Οφείλω να ομολογήσω ότι η γνωριμία αυτή, μ' έκανε ταυτόχρονα να εκτιμήσω εκτός από τη ζωγραφική και τη γενναιοδωρία του ανθρώπου Γιώργου Κόλα, αφού έγινα αποδέκτης δυο ανεκτίμητων πινάκων, που έκτοτε κοσμούν το σπίτι μου και για τους οποίους ο Γιώργος δεν δέχτηκε ποτέ να πάρει χρήματα. Πρόκειται για δυο προσωπογραφίες, μία δική μου με μολύβι και μία του Βαλκάνιου ήρωα Σκεντέρμπεη, ηγέτη του τελευταίου πυρήνα αντίστασης στα Βαλκάνια, απέναντι στην Οθωμανική λαίλαπα.

     Με την πάροδο του χρόνου βέβαια, άρχισε να γίνεται περισσότερο γνωστός, περισσότερο διάσημος. Πίνακές του κοσμούν πινακοθήκες, όχι μόνο στην Ελλάδα ή την πατρίδα του την Αλβανία, αλλά σε όλη την Ευρώπη και ακόμα και την Αμερική. Έχοντας πάρει στο μεταξύ, πλήθος διενθών βραβείων και συμμετέχοντας σε (ή διοργανώνοντας) μεγάλο αριθμό εκθέσεων στην Ευρώπη, έχει εγκατασταθεί τα τελευταία χρόνια στο Φάνο της Ιταλίας.

(Χορός - Ανάταση - Ανάσταση)

     Τέσσερις είναι, κατά την ταπεινή μου γνώμη, οι θεματικές ενότητες στις οποίες ξεδιπλώνεται ολοκληρωμένα η ζωγραφική μεγαλοφυΐα του Γιώργου. Η πρώτη είναι αυτή της προσωπογραφίας, του πορτραίτου. Άλλωστε διεθνώς, οι καλλιτεχνικές στήλες των μέσων ενημέρωσης, τον χαρακτηρίζουν ως ζωγράφο προσωπογραφιών. Όπως λέει και ίδιος “ο άνθρωπος είναι το πιο τέλειο από τα δημιουργήματα του Θεού, και για χιλιάδες χρόνια αποτέλεσε το πρώτο αντικείμενο για κάθε καλλιτέχνη, από την εποχή ακόμα της πρωτόγονης ζωγραφικής των σπηλαίων”. Μέσα από τη ζωγραφική του δεν αποτυπώνει μόνο τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του προσώπου που ζωγραφίζει. Ο ίδιος χαρακτηρίζει τον άνθρωπο ως το πιο περίπλοκο, ενδιαφέρον και όμορφο δημιούργημα του κόσμου. Από τη μια μεριά η λεπτότητα, η ομορφιά και η φρεσκάδα των εξωτερικών χαρακτηριστικών και από την άλλη το συναίσθημα, η χαρά, ο πόνος, η εξυπνάδα, η δυστυχία, η οργή, η αποφασιστικότητα του κάθε ξεχωριστού ατόμου. Και το να αποτυπώσει κανείς τα εξωτερικά χαρακτηριστικά, μπορεί να μην είναι εύκολο για κάποιον ανίδεο, είναι όμως απλό για έναν ζωγράφο. Εκείνο που είναι δύσκολο, είναι να αποτυπώσει κανείς αυτό που βρίσκεται πίσω από την εξωτερική εμφάνιση. Και αυτό είναι το κρίσιμο σημείο της καλλιτεχνικής ευφυΐας του Γιώργου Κόλα. Μέσα από τις προσωπογραφίες του διακρίνει κανείς έντονα τα συναισθήματα του μοντέλου αποτυπωμένα αριστοτεχνικά, ταιριασμένα αρμονικά με την εξωτερική εμφάνιση, σ' έναν παραγωγικό διάλογο ανάμεσα στο μοντέλο και τον καλλιτεχνη.

(Ο ζωγράφος Gjergj Kola)

     Η δεύτερη θεματική ενότητα είναι αυτή της παράδοσης. Της παράδοσης όχι μόνο της πατρίδας του, από την οποία λείπει πάνω από 25 χρόνια. Ούτε μόνο της Ελλάδας όπου έζησε τα περισσότερα χρόνια της ενήλικης ζωής του. Το ενδιαφέρον του εστιάζεται στην παράδοση ολόκληρης της Βαλκανικής χερσονήσου. Γνωρίζοντας ότι ο λαϊκός πολιτισμός κάθε χώρας έχει αναπτυχθεί στον κάθε συγκεκριμένο τόπο, κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες, προσπαθεί με σεβασμό στην ξεχωριστή παράδοση του κάθε τόπου, να αποτυπώσει δράσεις, να αναδείξει κοινές αξίες αλλά και ιδιαιτερότητες, να κάνει συγκρίσεις.

     Η τρίτη θεματική ενότητα αφορά το χορό. Βλέποντας τις ζωγραφικές χορευτικές φιγούρες του Γιώργου, διαβάζεις ταυτόχρονα και τα βήματα του χορού. Ένα ζευγάρι στροβιλίζεται στο ρυθμό του ταγκό ή του βαλς κι εσύ, ο θεατής νιώθεις σαν να βλέπεις ολόκληρη τη χορευτική αλληλουχία από το πρώτο βήμα μέχρι το τελευταίο. Αισθάνεσαι σαν να είσαι συμμέτοχος σ' αυτόν τον χορό. Ακούς με τη φαντασία σου τη μουσική που οδηγεί τα βήματα των χορευτών, αισθάνεσαι το θρόισμα της ακριβής μεταξωτής τουαλέτας της ντάμας ή το στιβαρό οδήγημα του χορού από τον καβαλιέρο. Σαν ένα ελαφρό αεράκι να σε συνεπαίρνει και να σε μεταφέρει σε μια γωνιά του πίνακα, αόρατη από τα μάτια των άλλων.

(Πορτραίτο μου που φτιάχτηκε πρόσφατα από το ζωγράφο)

     Η τέταρτη θεματική ενότητα έχει αρχαιοελληνικό περιεχόμενο. Η πρόσφατη έκθεσή του με θέμα την Υπατία, αυτήν την μεγαλειώδη αλλά και συνάμα τραγική μορφή της ελληνιστικής αρχαιότητας, είναι χαρακτηριστική.

     Εκεί όμως που ο Γιώργος Κόλα είναι συγκλονιστικός είναι στην αποτύπωση του Ποντιακού δράματος, της Ποντιακής γενοκτονίας.

(Οι διωγμοί - οι σφαγές)

     Ο Γιώργος γνωρίζει από προσφυγιά. Μπορεί ο ίδιος να μην ήταν πρόσφυγας με την τυπική έννοια του όρου, αλλά έζησε σε συνθήκες προσφυγιάς. Θα μπορούσε να μείνει για πάντα ο ταπεινός δάσκαλος ζωγραφικής της μικρής επαρχιακής αλβανικής πόλης όπου ζούσε. Αλλά εκεί μέσα θα ασφυκτιούσε το τεράστιο ταλέντο του. Έτσι το παιδί από το Δυρράχιο αποφάσισε να ακολουθήσει ανεξερεύνητους τότε δρόμους. Πέρασε τα σύνορα μαζί με χιλιάδες άλλους συμπατριώτες του αναζητώντας μια καλύτερη ζωή. Βρέθηκε στην Κοζάνη, σε συνθήκες απερίγραπτης φτώχειας αλλά αποφασισμένος να πετύχει. Και αυτό δεν άργησε να γίνει. Έχοντας όμως ζήσει την εμπειρία της μετανάστευσης, δεν θα μπορούσε παρά να βάλει την ψυχή του ζωγραφίζοντας την Ποντιακή τραγωδία.

(Ξεριζωμός)

     Κι εδώ όμως διπλή είναι η αποτύπωση. Από τη μια μεριά η καταστροφή, ο πόνος, ο θάνατος. Από την άλλη ο αγώνας, η δημιουργία, η ανάταση. Η καταστροφή αποτυπώνεται ανάγλυφα, η φωτιά που καίει τα πάντα, το αίμα που ρέει ποτάμι. Ο πόνος που σκάβει τα πρόσωπα, η φρίκη της σφαγής. Και να μη γνωρίζει κανείς περί τίνος πρόκειται, καταλαβαίνει αμέσως. Όταν όμως ζωγραφίζει τους ποντιακούς χορούς, το κλίμα αλλάζει. Σαν να βλέπεις την ίδια τη γη ν' ανασηκώνεται, να παίρνει ανθρώπινη μορφή, να ανοίγει τα χέρια, φτερά για να πετάξει. Μέσα από την καταστροφή να γεννιέται η ελπίδα της ανάτασης και της ανάστασης. Έτσι ακριβώς, όπως οι άλλοτε κατατρεγμένοι πρόσφυγες, κατάφεραν στον καινούργιο τόπο τους να αναστήσουν τη γενιά τους, να δημιουργήσουν και να μεγαλουργήσουν. Κι όλα αυτά έχει καταφέρει να τα αποτυπώσει ολοκληρωμένα η ζωγραφική του Γιώργου Κόλα.

Σημείωση 1: Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του γράμματος, έχει δημοσιευτεί για πρώτη φορά, στο βιβλίο-λεύκωμα του καθηγητή Κωνσταντίνου Φωτιάδη "Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, μέσα από τα εικαστικά έργα του Gjergj Kola".

Σημείωση 2: Οι φωτογραφίες προέρχονται από το παραπάνω λεύκωμα (σημ.1)