Γράμμα από τη Βέροια. Η ελιά και η «εληά»

Της Άρτεμης Καλογήρου

     Αγαπημένη καθημερινή μου απασχόληση είναι το μαγείρεμα. Κυρίαρχο συστατικό στην Παρασκευή του φαγητού είναι το ελαιόλαδο, βασικό στοιχείο της Μεσογειακής διατροφής. Η ελιά παρέχει στον οργανισμό φυτικές ίνες, μέταλλα και είναι πηγή βιταμίνης “Ε” που είναι φυσικό αντιοξειδωτικό. Το ελαιόλαδο πέρα από το φαγητό χρησιμοποιείται για θεραπευτικούς σκοπούς, αλλά και για προϊόντα καλλωπισμού.

     Στην χώρα μας όπου κι αν ταξιδέψουμε και πλησιάσουμε στην θάλασσα, η ελιά, κυριαρχεί στο ελληνικό τοπίο. Ο ορίζοντας φωτίζεται μέρα και νύχτα από το χαρακτηριστικό ασημένιο γκριζοπράσινο χρώμα των φύλλων της. Από τις βόρειες περιοχές της χώρας μας και μέχρι τις πιο νότιες και τα νησιά μας, η ελαιοκαλλιέργεια είναι πηγή επιβίωσης. Τόσο οι βρώσιμες ελιές, όσο και το ελαιόλαδο είναι βασικό εξαγωγικό προϊόν, στην Ευρώπη και τα Βαλκάνια. Ειδικά την φετινή χρονιά οι συνθήκες που επικράτησαν τον τελευταίο χειμώνα, που το πολύ κρύο σκότωσε τα έντομα που καταστρέφουν την ελιά στο δένδρο, αλλά και οι βροχές, έδωσαν την δυνατότητα στο δένδρο να κάνει πολύ καρπό και αναμένεται να δώσει ανάσα στους παραγωγούς την σημερινή εποχή της οικονομικής κρίσης.

     Την εποχή αυτή τον Νοέμβριο ξεκινάει το μάζεμα της ελιάς. Στο νότιο Πήλιο η ελιά είναι μονοκαλλιέργεια. Ολόκληρα βουνά είναι κατάφυτα από ελιές που κυριολεκτικά ακουμπούν στο νερό της θάλασσας. Στην περιοχή αυτή η συγκομιδή, το λιομάζωμα όπως χαρακτηριστικά το λένε, γίνεται με παραδοσιακό τρόπο με το χέρι. Το λιόπανο, ένα ειδικό δίχτυ στρώνεται στο έδαφος και με το «τίναγμα» με ειδικά ξύλινα ραβδιά, πέφτουν οι ελιές από τα πιο ψηλά κλαδιά.

     Μπορεί σήμερα να υπάρχουν πιο σύγχρονοι τρόποι, μέθοδοι συλλογής της ελιάς, όμως η μαγική αυτή εικόνα του μαζέματος της ελιάς με τον παραδοσιακό τρόπο, ενέπνευσε τους καλλιτέχνες από τους αρχαίους χρόνους. Τα κλαδιά της ελιάς και τα φύλλα της και σκηνές από το μάζεμα του καρπού της, στόλισαν τοίχους αρχαίων παλατιών αλλά και αρχαίους αμφορείς και αγγεία. Γνωστοί Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες απεικόνισαν το μάζεμα της ελιάς. Χαρακτηριστικός ο πίνακας του Βαν Γκογκ, που ζωγράφισε τις γυναίκες που μαζεύουν τις ελιές και του Θεόφιλου που απεικόνισε στιγμές της συγκομιδής της ελιάς.

(Πίνακας του Βαν Γκογκ με θέμα γυναίκες μαζεύουν ελιές.)

     Το λιόφυτο ελληνικό τοπίο, ενέπνευσε διαχρονικά τους Έλληνες ποιητές. Ο Όμηρος, τα Δημοτικά ποιήματα, ο Παλαμάς, ο Ελύτης και ο Ρίτσος αφιερώνουν την ποίηση τους στην ελιά. «Είμαι η ελιά η τιμημένη» γράφει ο Κωστής Παλαμάς, «του ήλιου η θυγατέρα η χαϊδεμένη και αγαπημένη».

(Πίνακας του Θεόφιλου με θέμα το μάζεμα της ελιάς.)

     Στην αρχαία Ελληνική μυθολογία, η θεά Αθηνά φύτεψε την πρώτη ελιά της Μεσογείου, όταν με το δόρυ της χτύπησε τον βράχο της Ακρόπολης και γεννήθηκε μια ελιά, δένδρο χρήσιμο για διατροφή, φωτισμό και καλλωπισμό των αρχαίων Αθηναίων. Ο Σόλωνας νομοθέτησε την προστασία της ελιάς, «Πεισιστράτου προστάξαντος», οι ακτήμονες πολίτες αποκτούν γη και φυτεύουν ελαιόδεντρα δημιουργώντας πελάγη ελαιώνων σε όλη την Αττική. Ο Πλάτωνας δίδασκε στον ίσκιο της, ο Αριστοτέλης μελέτησε την καλλιέργειά της και στον αθλητισμό ο «κότινος», το στεφάνι από κλαδί αγριελιάς ήταν το έπαθλο των ολυμπιονικών.

     Το ορθόδοξο καντήλι με το λάδι του καίει μέχρι σήμερα σε κάθε Ελληνικό σπίτι. Ο Χριστός προσεύχεται στο όρος των ελαιών και η ορθόδοξη θρησκεία συνδέει τα δύο από τα επτά μυστήρια της, την βάπτιση και το ευχέλαιο με το λάδι.

     Το κλαδί της ελιάς στο ράμφος του περιστεριού από την εποχή του Νώε, κάνει τον άνθρωπο να ελπίζει. Το ιερό αυτό δένδρο είναι το σύμβολο της ειρήνης, της σοφίας, της νίκης, της αθανασίας, της ευημερίας και του πλούτου.

(Το νέο Μουσείο της Ακρόπολης.)

     Στη σημερινή Ελλάδα ελαιόδεντρα κοσμούν τους κήπους των σύγχρονων μνημείων αρχιτεκτονικής. Στον κήπο του νέου μουσείου της Ακρόπολης αλλά και στο υπερσύγχρονο ‘Κέντρο Πολιτισμού ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος» πολλές ελιές δίνουν το παρόν τους.

("Κέντρο Πολιτισμού ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος".)

     Ελιές σκιάζουν τους δρόμους και τις πλατείες και τις γειτονιές της Αθήνας, αλλά και άλλων ελληνικών πόλεων. Ας μην ξεχνούμε πως ελιές υπάρχουν πολλές, αλλά «Εληά» μόνο μία κι αυτή είναι το τοπόσημο της πόλης μας, το πάρκο και ο πολυχώρος της «Εληάς». Είναι ό,τι πρώτα συναντά ο επισκέπτης της Βέροιας, που απολαμβάνει την θέα στον κάμπο της Ημαθίας και γεύεται τα εκλεκτά εδέσματα του τόπου μας. Στην παραδοσιακή Βέροια, με τα Βυζαντινά της μνημεία και τις διατηρητέες γειτονιές και κατοικίες, δεν θα μπορούσε η «εληά» να γράφεται εκσυγχρονισμένα με «ι», διότι παλαιότερα πίστευαν πως το ελαία μετατρέπονταν σε «η», μέχρι να αποδειχτεί σε νεώτερους χρόνους ότι η συνίζηση του «αι» έγινε «ι».