Γράμμα από τη Βέροια. Πώς γεννήθηκε το "Στείλε μου Γράμμα..."

Του Παντελή Γουλάρα

     Κατά τη διάρκεια της ζωή ενός ανθρώπου, συμβαίνουν πολλές και διάφορες ανατροπές, που τον αναγκάζουν συχνά ν' αλλάξει ρότα. Τις περισσότερες φορές, τις ανατροπές αυτές, τις αισθανόμαστε, από την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Το τέλος των σπουδών, μια καινούργια δουλειά, η απώλεια της δουλειάς και η ανεργία, ένας γάμος, η γέννηση ενός παιδιού, ένα διαζύγιο, μία μετακόμιση, η συνταξιοδότηση, όλα αυτά συνιστούν ανατροπές, που βιώνονται διαφορετικά από τον καθένα μας. Τα τελευταία χρόνια, προστέθηκε στη χώρα μας και μια ακόμα αιτία ανατροπών, που για πολλά χρόνια είχε εξαφανιστεί από μπροστά μας και επανεμφανίστηκε με την οικονομική κρίση. Η μετανάστευση.

     Διαφορετικός, είναι και ο τρόπος, που ο κάθε άνθρωπος αντιδρά ή απορροφά της ανατροπές. Σε νεαρή ηλικία παραδείγματος χάριν, η αντιμετώπιση των ανατροπών, θεωρείται πιο εύκολη. Είναι δεδομένο ότι, όταν κάποιος είναι νέος, περιμένει αυτές τις ανατροπές και τις μετασχηματίζει, συνήθως με θετικό τρόπο. Αντίθετα, όσο περνούν τα χρόνια, τόσο πιο δύσκολο είναι κανείς να τις αντιμετωπίσει. Η εμπειρία βέβαια, αποτελεί έναν καλό βοηθό, αλλά από μόνη της δεν φτάνει. Είναι τότε ακριβώς που ο άνθρωπος, αρχίζει να κάνει απολογισμούς, να μετρά τα χρόνια που πέρασαν, όχι αριθμητικά, αλλά ως πράξη και δημιουργία. Να αναλογίζεται μια ολόκληρη πορεία, με αρχή, μέση και τέλος. Να αναθυμάται πώς ξεκίνησε, τι θα ήθελε να κάνει στη ζωή του και τι πραγματικά έκανε. Η ζωή γενικά, είναι μια αλληλουχία επιλογών που κάναμε, και χιλιάδων ή και εκατομμυρίων άλλων επιλογών που απορρίψαμε. Οδηγηθήκαμε εκεί που επιδώκαμε όταν ξεκινήσαμε να κάνουμε τις επιλογές μας; Ή τελικά “εμείς γι' αλλού κινήσαμε γι' αλλού κι αλλού η ζωή μας πάει” όπως λέει και το γνωστό τραγούδι;

(Από την εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου στο "Σταρ")

     Στη δικιά μου πορεία της ζωής, η τελευταία ανατροπή, ήταν η μετανάστευση, που ακολούθησε την συνταξιοδότηση. Δεν έχει τόσο σημασία η αιτία αυτής της μετανάστευσης, όσο το γεγονός, ότι άλλαζε όλα όσα ήξερα, μέχρι εκείνη τη στιγμή. Ανέτρεπε σταθερές δεκαετιών και όπως είπα και πριν λίγο, οδήγησε σε απολογισμούς. Από κάπου εκεί μέσα, ξεκίνησε και η ιδέα του ιστολογίου, του blog, όπως συνηθίζουμε να το λέμε.

     Τα γεγονότα που βοήθησαν στην τελική διαμόρφωσή του είναι δύο. Το πρώτο ήταν, ότι πήγαινα για να ζήσω, σε μια πόλη και μια χώρα, που ήξερα και αγαπούσα. Το Δουβλίνο και η Ιρλανδία, ήταν οικείοι τόποι για μένα, μιας και στο παρελθόν, είχα ταξιδέψει πολλές φορές εκεί και μάλιστα έζησα, για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, απ' όσο κάποιος, που πάει για τουρισμό. Έτσι, η αρχική ιδέα ήταν, να καταγράφω και να δημοσιεύω, ταξιδιωτικές εντυπώσεις. Πριν γίνει όμως αυτό, έπρεπε να αποχαιρετήσω τον αγαπημένο τόπο που ζούσα, τη Βέροια.

     Το facebook, έχει αναδειχτεί, σε ένα σημαντικό μέσο επικοινωνίας, μεταξύ των ανθρώπων. Άνθρωποι που είχαν να συναντηθούν δεκαετίες ολόκληρες, ή απλώς είχαν δεκαετίες να ακούσουν για κάποιους, που μπορεί και να έπαιξαν και σημαντικό ρόλο κάποτε, στη ζωή τους, βρήκαν καινούργιες άκρες και καινούργιες επαφές και ξανασυνδέθηκαν μαζί τους. Σημαντικό ρόλο σ' αυτό, έπαιξαν και οι διάφορες ομάδες, με κοινά ενδιαφέροντα. Μια απ' αυτές τις ομάδες, είναι και οι “Παλιές Φωτογραφίες της Βέροιας”. Κι αυτό είναι το δεύτερο γεγονός.

     Γιατί όμως “Γράμμα”; Στα παιδικά μας χρόνια, οι ηλικιωμένοι που ήξεραν να διαβάζουν και να γράφουν, δεν ήταν πολλοί. Στις γειτονιές μας, σε πολλά σπίτια, ζούσαν μονάχα ηλικιωμένοι. Σε πάρα πολλές περιπτώσεις οι νεώτεροι, είχαν φύγει ως μετανάστες, στη Γερμανία, στην Αυστραλία, στον Καναδά, στην Αμερική. Μια άλλη μεγάλη ομάδα, ήταν οι πολιτικοί πρόσφυγες, που ζούσαν στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Η μόνη δυνατότητα επικοινωνίας, ήταν η αλληλογραφία και πάρα πολύ σπάνια το τηλέφωνο, που όμως δεν βρίσκονταν σε κάθε σπίτι. Θυμάμαι πάρα πολύ έντονα, γριές γειτόνισσες, να απευθύνονται στον πατέρα μου, που ως μπακάλης ήταν ο γραμματιζούμενος της γειτονιάς και του ζητούσαν, να τους διαβάσει το γράμμα, που έστειλε ο γιος, η κόρη, ο αδερφός από τα ξένα. Ή του ζητούσαν να τους γράψει την απάντηση. Ή τη διεύθυνση με τα λατινικά γράμματα. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα του τίτλου ¨Στείλε μου Γράμμα...”. Μετανάστης κι εγώ ήθελα να “στέλνω” και να “λαμβάνω” τα δικά μου γράμματα.

     Διαβάζω από τον “Πρόλογο” του βιβλίου. “Ένας άνδρας, αποφασίζει, σε μεγάλη ηλικία, να μεταναστεύσει από την αγαπημένη του πόλη, τη Βέροια, σε χώρα του εξωτερικού. Νοιώθει την ανάγκη, να αποχαιρετήσει την πόλη και τη γειτονιά που μεγάλωσε. Περιδιαβαίνει τους δρόμους της, επισκέπτεται τα στενά σοκάκια της γειτονιάς του, το πατρικό του σπίτι, το σχολείο του, τις εκκλησιές. Όλα, του φέρνουν αναμνήσεις στο μυαλό. Το κάθε τι, η κάθε γωνιά, η κάθε πέτρα, έχουν και κάτι να του θυμίσουν.

     Αποφασίζει να καταγράψει αυτά που βλέπει, αυτά που θυμάται κι αυτά που αισθάνεται. Έτσι προέκυψε το ιστολόγιο “Στείλε μου Γράμμα...” όπου όλα τα παραπάνω παίρνουν μορφή γραπτού κειμένου, διανθισμένου με φωτογραφίες.”

     Φωτογραφίες λοιπόν. Φώναξα ένα πρωί τον αγαπητό μου φίλο τον Τάσο (που βρίσκεται δίπλα μας) και του είπα: Τάσο πάμε! Πάμε να βγάλουμε φωτογραφίες! Και βγάλαμε πολλές εκείνη την ημέρα. Και την άλλη και την παράλλη. Γυρίσαμε ένα σωρό στενά και κεντρικούς δρόμους. Τραβήξαμε φωτογραφίες που έχουν ήδη δημοσιευτεί και άλλες που περιμένουν τις ιστορίες τους για να δημοσιευτούν. Και ξέθαψα και φωτογραφίες από το παρελθόν. Φωτογραφίες που ζωντάνεψαν αναμνήσεις.

     Εδώ όμως θέλω να κάνω ιδιαίτερη μνεία και σε κάποιες φωτογραφίες που δανείστηκα. Φωτογραφίες της γειτονιάς μου από τη δεκαετία του '70, που χρησιμοποιήθηκαν στη δημοσίευση ενός από τα “γράμματά” μου. Είναι φωτογραφίες, που ανήκαν στον φίλο Χρήστο Τσόπελα, ο οποίος πολύ πρόθυμα μου έδωσε την άδεια να τις χρησιμοποιήσω, και του οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ.

(Στείλε μου Γράμμα...)

     Έτσι κάπως οι αναμνήσεις, κυριάρχησαν των ταξιδιωτικών εντυπώσεων. Αυτές οι τελευταίες μπορούν να περιμένουν τη σειρά τους. Σήμερα σχεδόν αποκλειστικά μιλούν οι αναμνήσεις. Η δημοσίευση όμως των αναμνήσεων, έδωσε το έναυσμα για συναντήσεις. Συναντήσεις με ανθρώπους από το παρελθόν που διαβάζοντας τα δικά μου “γράμματα” ένιωσαν κάτι να τους τσιμπάει μέσα τους, κι άρχισαν κι αυτοί να καταγράφουν τις δικές τους. Όχι μόνο “Βεροιώτικου” ενδιαφέροντος αλλά και από άλλες περιοχές της Ελλάδας.

     Θα μου επιτραπεί όμως σήμερα να επιμείνω, για ευνόητους λόγους, μόνο σε όσους έχουν γράψει ιστορίες με “βεροιώτικο” ενδιαφέρον. Είναι πρώτες απ' όλους οι κυρίες που κάθονται δίπλα μου. Προσέξτε όμως. Μπορεί οι ιστορίες τους και οι ιστορίες μου να είναι όλες βεροιώτικες αλλά έχουν και ουσιαστικές διαφορές.

     Η Βέροια, στις δεκαετίες του '50, του '60 και ακόμα και του '70, είχε συγκεκριμένη κοινωνική διαμόρφωση που ακολουθούσε την αστική της διαμόρφωση. Υπήρχε η Βέροια του κέντρου. Εκείνο το κομμάτι που περικλείονταν στη γραμμή Ρολόι, Μητροπόλεως, Εληά, η αρχή της Ανοίξεως, η Βενιζέλου, η Κεντρικής. Κάτοικοί της κυρίως ντόπιοι Βεροιώτες, μαγαζάτορες ή επιστήμονες (γιατροί, μηχανικοί, δικηγόροι) και δημόσιοι υπάλληλοι με μετάθεση. Είναι εκεί όπου εμφανίστηκαν και οι πρώτες πολυκατοικίες της πόλης. Από την άλλη, υπήρχε η περιφερειακή Βέροια. Η Κυριώτισσα ή Κακοσούλι, το κέντρο απόκεντρο κατά πολλούς, όπου ζούσαν επίσης ντόπιοι Βεροιώτες με χαμένη στο βάθος της ιστορίας, αρβανίτικη καταγωγή και με κάποιες βλάχικες νησίδες. Οι περισσότεροι αγρότες. Υπήρχε η περιοχή του Αγίου Γεωργίου, με κυρίως βλάχικο πληθυσμό, και ενασχόληση με την κτηνοτροφία. Υπήρχαν οι περιοχές του Γιολάγκελντι, του Τσερμενίου, της Καλλιθέας, του Προμηθέα και άλλες, που κατοικούνταν κυρίως από προσφυγικό πληθυσμό και κυρίως εργάτες αλλά και αγρότες. Και υπήρχε και η περιοχή κάτω από την Εληά, που ο πληθυσμός ήταν είτε προσφυγικός, είτε προέρχονταν απο εσωτερική μετανάστευση, κυρίως από χωριά της Κοζάνης με εργατική ή αγροτική απασχόληση.

     Απόλυτος διαχωρισμός δεν υπήρχε. Σε αρκετές περιπτώσεις ο πληθυσμός ανακατεύονταν. Ήταν όμως διαφορετική η ζωή στο κέντρο, μέσα στις πολυκατοικίες με τα αυτοκίνητα (έστω και λίγα) στους δρόμους, και διαφορετική στα στενά της Κυριώτισσας, όπου κυκλοφορούσαν τα άλογα, τα μουλάρια και τα γαϊδούρια των αγροτών και σπάνια κανένα κάρο, που μας έδινε την ευκαιρία να σκαρφαλώνουμε από πίσω και να κάνουμε βόλτες, χωρίς να μας παίρνει χαμπάρι ο καραγωγέας. Διαφορετική επίσης κάτω από την Εληά ή στην Καλλιθέα, όπου τα σπίτια είχαν μεγάλες αυλές και κήπους πνιγμένους στα λουλούδια.

     Αυτές τις διαφορετικές ζωές της Βέροιας, ερχόμαστε και τις συνταιριάζουμε αρμονικά οι συγγραφείς των ιστοριών μας. Η Ελένη Δημητριάδου και η Άρτεμις Καλογήρου, μεγάλωσαν στο κέντρο. Εγώ μεγάλωσα στην Κυριώτισσα. Μας συνέδεσε εκείνο το μεγάλο κτίριο στο κέντρο της πόλης, που σήμερα είναι Δημαρχείο και τότε ήταν το 1ο Δημοτικό Σχολείο. Εκεί συναντήθηκαν και οι ιστορίες μας. Η Έλσα η Ξανθοπούλου, που ζει μακριά από τη Βέροια και δεν μπόρεσε σήμερα να είναι μαζί μας, έδωσε μια χρονική συνέχεια, στις ιστορίες της Κυριώτισσας, μιας και είναι μερικά χρόνια μικρότερη από μένα. Κι η Ανατολή Μελίδου, το χρώμα και το άρωμα των κήπων κάτω από την Εληά.

     Θα μπορούσε να ρωτήσει κάποιος. Και τι μας ενδιαφέρουν οι δικές σας ιστορίες. Ενδιαφέρουν, γιατί έτσι θα ξυπνήσουν τις δικές σας ιστορίες. Γιατί ο καθένας από μας, κάτι ιδιαίτερο έζησε, χωρίς να το ξέρει. Κι εγώ θα ήμουν ευτυχής να το δημοσιεύσω, συμπληρώνοντας ίσως με αυτό τον τρόπο και αναμνήσεις από γειτονιές της πόλης που μέχρι τώρα λείπουν από το βιβλίο μας και το ιστολόγιό μας.

     Κάποιο με ρώτησαν για το εξώφυλλο. Το εξώφυλλο είναι η καθημερινή εικόνα που βλέπω, από το παράθυρο του σπιτιού μου, στο Δουβλίνο, πίνοντας τον πρωινό ή τον απογευματινό ελληνικό καφέ και είναι φωτογραφία που έβγαλε η σύζυγός μου.

     Επίσης πρέπει να κάνω ειδική μνεία στη συγγραφέα Μαρία Γούσιου που έκανε την επιμέλεια περιεχομένου του βιβλίου και την ευχαριστώ γι' αυτό.

     Και κατι τελευταίο και να κλείσω μ' αυτό. Δεν διεκδικούμε τον τίτλο του συγγραφέα, αλλά η διαδικασία αυτή ανέδειξε πραγματικούς συγγραφείς. Εκτός από την Ανατολή τη Μελίδου που είχε δει ήδη έργα της να εκδίδονται σε συλλογικούς τόμους, (και μια δική μου ιστορία που τυχαία έστειλα σ' έναν διαγωνισμό και τυχαία βραβεύτηκε, πολλά χρόνια πριν) κανείς και καμία δεν είχε προηγούμενη συγγραφική εμπειρία. Όμως μπορώ βάσιμα να υποστηρίξω, ότι και οι τρεις συνεργάτιδες που βρίσκονται δίπλα μου, και οι υπόλοιποι που συμμετέχουν στο βιβλίο, θα μπορούσαν αύριο, να έχουν τα δικά τους βιβλία, με την υπογραφή τους. Και δεν είναι οι μόνοι. Ήδη μέσα από το ιστολόγιο, έχουν αναδειχθεί και άλλες πένες που σύντομα, θα κυκλοφορήσουν τα πρώτα έργα τους και που δεν είναι της ώρας να αναφέρουμε. Από μένα θα έχουν κάθε βοήθεια και υποστήριξη που μπορώ να δώσω.

     Κλείνοντας, να ευχαριστήσω τους συνεργάτες και συνεργάτιδες που συμμετέχουν σ' αυτό το συλλογικό έργο, τον Στέργιο Ζυγουλιάνο και τον Θανάση Δέλλα για την παρουσίαση, τον Τάσο Χρυσοστομίδη για το συντονισμό, την ιδιοκτησία του κινηματογράφου “Σταρ” για την παραχώρηση του χώρου και όλους εσάς που βρεθήκατε σήμερα εδώ.

     Σημείωση: Ομιλία κατά την παρουσίαση του βιβλίου "Στείλε μου Γράμμα..." στις 18/6/2018, στον κινηματογράφο "Σταρ", στη Βέροια.